Samenvattingen sprekers

Donderdag 14 maart

11.10-11.30 Het graafschap Zeeland, het Verdrag van Parijs en de Schelderegio

Arjan van Dixhoorn

Na eeuwenlange conflicten die de graven van Holland, Henegouwen en Vlaanderen met elkaar uitvochten werden de grenzen tussen deze vorstendommen in 1323 vastgelegd. Een van de uitkomsten was de vorming van een graafschap Zeeland. Voor een goed begrip moet de wordingsgeschiedenis van dit nieuwe graafschap worden ingebed in de geschiedenis van een groter gebied: de Schelderegio.

11.30-12.00 Zeeland als Fries Scheldeland tot de elfde eeuw

Hans Mol

Volgens de Lex Frisionum van 800 behoorde het gebied dat nu Zeeland is vanouds tot de Friese landen langs de Noordzeekust. Hoewel nog weinig onderzocht is het aannemelijk dat dit vanouds Friese karakter van invloed is geweest op Zeelands ontwikkeling in later tijd. Belangrijk daarvoor is een reconstructie van het landschap tot omstreeks 1000 met de vroegst bekende nederzettingen en onder Utrecht ressorterende kerken.

12.00-12.30 Zeelands voorsprong ter zee

Louis Sicking

In de veertiende eeuw speelde de scheepvaart in Zeeland een opvallende rol, die de prestaties van het naburige Holland leek te overtreffen. Deze presentatie onderzoekt de aanwijzingen voor Zeelands voorsprong ter zee voordat Holland in de vijftiende eeuw naar voren kwam als het gewest met de grootste zeegaande vloot van de Lage Landen.

12.30-13.00 De Antwerpse haringstapel en de Vlissingse visserij in de veertiende eeuw

Peter van Druenen

Vis, en dan met name haring, was voor Antwerpen een massaal aangevoerd en geconsumeerd voedingsmiddel. Over de logistieke en economische organisatie van deze sector in de stad én in de leverancierssteden is weinig bronnenmateriaal bewaard gebleven. We moeten het doen met afgeleide informatie, zoals de aan het stadsbestuur van Antwerpen gerichte aanbestedingsbrieven uit de jaren 1360 van drie Zeeuwse steden, waaronder Vlissingen. Of waren het geen aanbestedingsbrieven?

14.00-14.30 De Vier Ambachten, voorraadschuur van Vlaanderen tijdens de veertiende en vijftiende eeuw

Adrie de Kraker

Het plattelandsdistrict in het noordoosten van Vlaanderen werd gevormd de Vier Ambachten met daarin de steden Axel, Hulst en zijdelings ook Biervliet. Met zijn moeren in het zuiden en de vruchtbare kleigronden langs de Honte en zijn inhammen leverde het gebied voedsel en grond- en brandstoffen aan de grote Vlaamse centra. Op handelsgebied was het een schakel tussen Vlaanderen en Zeeland. In deze lezing wordt ingegaan op de inrichting van het bestuur van de Vier Ambachten en zijn functioneren en de exploitatie van de kleigronden en moeren. De specifieke relatie tussen de Vier Ambachten en Zeeland wordt toegelicht aan de hand van de onderlinge handelsrelaties.

14.30-15.00 De Schelde als territorium. De constructie en perceptie van een juridisch landschap in de laatmiddeleeuwse Nederlanden

Mario Damen

Het voortdurende conflict over de tol in het Schelde-estuarium in de late middeleeuwen biedt een fascinerende gevalstudie van een juridisch landschap, omdat het op het kruispunt ligt van drie vorstendommen: Brabant, Zeeland en Holland. Deze lezing richt zich niet op de rol van de Schelde en de Honte als grensrivieren maar op de constructie en perceptie van deze rivieren als een juridisch landschap door de interactie van vorsten die beweerden de formele eigenaren te zijn; stedelijke elites, kooplieden en schippers die het meest intensief gebruik maakten van deze waterwegen; en edelen die heerlijkheden bezaten langs de rivier en hun rechten uitbreidden tot in het water.

15.00-15.30 Een verloren keur uit 1453 en de wording van het graafschap Zeeland

Arie van Steensel

Vanaf de dertiende eeuw vaardigde de graaf meerdere keren een keur uit in Zeeland. In 1453 mislukte een poging van de Zeeuwen om de keur te herzien. De inhoud van de recent teruggevonden ontwerptekst daarvoor staat in deze presentatie centraal, alsook de vraag waarom het niet tot een uitvaardiging kwam. Tot slot wordt ingegaan op de betekenis van de landkeur voor het ontstaan van het graafschap.

15.45-16.15 Een zee van steden in de zuidwestelijke delta (elfde tot veertiende eeuw)

Reinout Rutte

Het huidige Zeeland is bijzonder rijk aan steden en stadjes, zoals Zierikzee, Brouwershaven, Veere, Middelburg, Vlissingen, Goes, Tholen, Hulst, Axel, Oostburg, Sluis en Aardenburg. Deze ontstonden in een periode van ongeveer vierhonderd jaar, van de elfde tot en met de veertiende eeuw. Hoe was het mogelijk dat daar zoveel steden tot stand kwamen? En wat voor steden waren het eigenlijk? Hoe staken ze ruimtelijk in elkaar en hoe hing hun opkomst samen met de handelsstromen in de zuidwestelijke delta?

16.15-16.45 Stedelijkheid in de dertiende eeuw: de casus van Oud-Arnemuiden en Mortiere

Gertrude van de Ketterij

In de late dertiende eeuw werd er aan de oever van de Arne een versterkt stenen huis gebouwd in opdracht van Floris V, de graaf van Holland. Ook stichtte hij daar de stad Arnemuiden. Floris kon een dergelijke machtsbasis goed gebruiken in zijn strijd tegen Zeeuwse edelen en zijn schoonvader Gwijde van Dampierre, de graaf van Vlaanderen.

Vrijdag 15 maart

09.30-10.00 Het Zwinhaven netwerk. Een maritieme cultureel landschap van handel en verbondenheid.

Wim De Clercq

Rond 1300 centreerde een fors deel van de maritieme handelsactiviteit in Vlaanderen zich rond de Zwingeul. De Scheldekaart geeft aan hoe deze grote getijdengeul gaandeweg een zuidelijke tak van het mondingsgebied van de Westerschelde werd. In de lezing zal dieper worden ingegaan op de ontwikkeling van het stedelijk netwerk en de handel in het gebied, met een nadruk op de studie van materiële cultuur en interregionale connectiviteit.

10.00-10.30 Een graf voor een graaf , het grafmonument in de Koorkerk in regionale context

Sanne Frequin

In de Koorkerk te Middelburg bevindt zich een zwaar beschadigd grafmonument van zwarte steen. Over de identiteit van de eigenaar het grafmonument is al het nodige gezegd: is het rooms-koning Willem II of van Floris de Voogd? Een vergelijking met contemporaine grafmonumenten van de graven van Henegouwen brengt een nieuw argument in deze discussie en wijst wellicht ook naar een mogelijke opdrachtgeefster.a

10.30-11.00 In of van? De graven en hun territoriale identiteit

Dick de Boer

In hoeverre identificeerde de middeleeuwse landsheer zich met zijn gewest, en omgekeerd? Naarmate het clusteringsproces van territoriale macht steeds meer, en verder uiteen liggende gebieden in een dynastieke greep bracht, werd vragen naar de zichtbaarheid van de landsheer, het beeld van het bestuur en daarmee naar de territoriale identificatie steeds belangrijker. De combinatie van Henegouwen, Holland en Zeeland biedt een boeiende testcase voor deze problematiek. In de lezing wordt geprobeerd het huis Avesnes in breder verband te plaatsen en van Floris V tot Albrecht van Beieren hun territoriale identiteit te schetsen.

11.15-11.45 De volksprediker Tankelm in Zeeland en Antwerpen: missie en respons

Jaap van Moolenbroek

Rond 1100 streefde de volksprediker Tankelm blijkbaar naar een religieus reveil in de noordelijke Scheldestreek. De voortvarende wijze waarop hij te werk ging, leidde tot een conflict met de clerus. Zijn succes, mislukking en nalatenschap kunnen worden verhelderd door vergelijking met het optreden van andere ‘Wanderprediger’ in deze periode van religieus-kerkelijke onrust.

11.45-12.15 Religieuze patronen in het Scheldegebied

Koen Goudriaan

In het middeleeuwse Zeeland was de politieke invloed van Holland uiteindelijk sterker dan die van Vlaanderen. Mijn bijdrage bespreekt enkele sociaal-religieuze ontwikkelingen waarin Zeeland meer het Vlaamse dan het Hollandse patroon vertoont. Het betoog wordt toegespitst op de ontplooiing van zorg voor de naaste als taak van hospitalen en van religieuze gemeenschappen.

13.30-14.00 Quels livres Florent V aurait-il lu? De mobiliteit van Franstalige literatuur in het Scheldestroomgebied (1200-1350)

Dirk Schoenaers

In de Nederlanden was Franstalige literatuur diep verankerd in de lokale bodem. Tegelijk overschreed ze met gemak regionale grenzen. In de zuidelijke steden floreerde de productie van luxehandschriften met internationale bestsellers. De adellijke hoven waren pleisterplaatsen voor Franstalige dichters, maar ook elders vonden verhalen over o.a. Troje, Artur en Karel de Grote een publiek.

14.00-14.30 Meer, groter, beter? Tendensen in de Middelnederlandse literatuur, begin veertiende eeuw

An Faems

Voor de Middelnederlandse literatuur betekent de veertiende eeuw een periode van expansie en vernieuwing. Dat geldt voor vormen en stoffen, maar ook voor schrijversprofielen en publieksgroepen. Veel teksten uit deze periode zijn lang miskend geweest, maar recent onderzoek vestigt de aandacht op de eigen merites van deze teksten. In deze lezing onderzoek ik in hoeverre de teksten uit de Schelderegio in dit plaatje passen.

14.45-15.15 Documentaire diversiteit in laatmiddeleeuws Henegouwen

Falco VanderSchueren

 Een Duitse luchtaanval op Mons legde in 1940 grote delen van het Rijksarchief in as. Gelukkig ging niet alles onvermijdelijk in vlammen op. Honderden schepenchirografen, zegeloorkonden en notarisakten bleven als bij wonder gespaard. Ze bieden een unieke inkijk in de Henegouwse samenleving tijdens de middeleeuwen. En ze getuigen ontegensprekelijk van een maatschappij in volle verandering.